به گزارش دیده‌بان صنعت زنبورداری ایران، درحالی‌که در سال 1402 قیمت عسل طبیعی رشد چندانی نداشته، با افزایش قیمت شدیدی در نهاده های تولید، بسته بندی و اقلام مورد نیاز کارخانجات و صنایع بسته بندی در بازار تولیدات عسل روبرو بودیم.

به گزارش بینا نیوز، با وجود تورم و افزایش قیمت‌ها، شاهدیم که اقلامی مثل حلب، شیشه، برچسب و پت‌های مختلف بسته‌بندی و… و در کل ادوات بسته‌بندی عسل در دو سال گذشته در کنار ابزار و ادوات رشد حداقل سه برابری در قیمت داشته است، ولی محصول اصلی آن یعنی عسل طبیعی افزایش قیمت محسوسی نداشته، به طور مثال طبیعی است اگر متریال موردنیاز تولید و بسته‌بندی، سه برابر رشد قیمت داشته باشد، حداقل قیمت خود عسل دوبرابر بشود؛ ولی چنین نبوده است.

در جهت واکاوی مشکلات و بازار صنایع بسته‌بندی و کارخانجات تولیدی عسل طبیعی با مهندس سید فردین صفوی از فعالان این رسته به گفتگو نشستیم. ایشان، رئیس اتحادیه عسل و لبنیات اردبیل، تولیدکننده و فعال صنفی، صادرکننده عسل و بنیان‌گذار برند «عسل مهرنوش» از اولین زنجیره های تولید، تامین و عرضه عسل در کشور است.

بینا نیوز: جناب صفوی به‌عنوان یک صادرکننده موفق عسل از مصائب امروز صادرات عسل بگویید؟

صفوی: با تشکر از دعوت شما. هر صنف، حوزه و محصولی، دارای بازار هدفی است و در برهه کنونی بازار هدف مناسب ما برای صادرات عسل کشورهای عربی است که درگذشته چندین سال این روابط حسنه نبود و خوش‌بین هستم که اگر روابط حسنه با کشورهای عربی و نیز شرق آسیا و نیز آسیای میانه با روند بهبود، پیش برود و ارتباط اقتصادی بیشتر با این کشورهای عرب و آسیایی داشته باشیم. صادرات عسل ایران، به‌ویژه به عربستان و چین می‌تواند راهگشا باشد. ولی عوامل و مشکلات عدیده‌ای در این حوزه است. مسئولان به تولید به‌صورت عام و به تولید عسل به‌صورت خاص، بهایی نمی‌دهند و برخی متولیان و مسئولین هم با طرح‌ها و ایده‌های غیرکارشناسی، صادرکنندگان و تولیدکنندگان را در مضیقه قرار داده‌اند.

قوانین جدید نوشته شده توسط سازمان صمت و بحث قوانین دست و پاگیر، شامل ثبت در سامانه جامع تجارت، احراز اهلیت، تسویه بدهی های شرکت به ادارات دولتی و بانک ها، به روز بودن کارت بازرگانی، عدم بدهی صادراتی و…  تنها سبب کاهش صادرات و نیاز بیشتر کشور به واردات می شود و دیگر با این قوانین صادرکننده‌ای باقی نمی‌ماند.

به‌عنوان نمونه از عوامل اخلال در صادرات و به‌ویژه صادرات محصول عسل طبیعی می‌توان به اختلاف قیمت دلار اشاره کرد. قیمت دلاری عسل حدوداً زیر 5 دلار است و با این قیمت متزلزل دلار که این روزها در بازار آزاد مرز 60 هزار تومان را رد کرده که حدود  300 هزار تومان می شود در حالی که عسل برای صادرات این قیمت نیست  و این رقم قبلاً با دلار 20 هزار تومانی برآورد شده و صادرکننده برای برگشت دلار متضرر نمی شده. ولی در حال حاضر قیمت دلاری همان زیر 5 دلار است یعنی اگر یک عسل معمولی بالای 120 هزار تومان بخواهید برای عراق صادر کنید، تاجر عراق خرید نمی کند و دلاری که باید برگردد 300 هزار تومان می شود و در کل ارزش دلاری صادرات براساس قیمت واقعی دلار نیست.  در حال حاضر دو نرخی بودن قیمت دلار، برای پیمان سپاری ارزی باعث می شود که دست صادرکنندگان بسته شود.

همچنین پیمان سپاری و تعهد ارزی باید از صادرات عسل و دیگر محصولات حذف شود چون محصولات کشاورزی در اکثر کشور شامل این قاعده نیست و در صورت حذف این قاعده، صادرات عسل تسهیل می شود و وقتی قیمت نهاده ها در زنبورستان، تورم و دیگر مشکلات را داریم و قیمت تولیدی محصولات زنبورعسل پایین هست، همه متضرر هستند و اگر جلوی این پیمان سپاری را نگیرند، همه تولیدکنندگان نیز متضرر می شوند و سبب نا امیدی زنبورداران است .

بینا نیوز: از واسطه‌های صادراتی بگویید و مشکلاتی که در بازاریابی صادراتی وجود دارد

صفوی: دومین عامل حذف عواملی بود که صادرات را تسهیل می کردند. بنده به‌عنوان تولیدکننده و کارخانه‌دار بسته‌بندی عسل، باید خودم در نمایشگاه های بین المللی شرکت کنم، مشتری جذب کنم و عسل را با کارت بازرگانی صادر کنم که نیاز به کد صادراتی از سازمان دامپزشکی است.

الان همه کارهای صادرات را باید خود افراد انجام دهند و در بحث صادرات، مرزنشین‌ها به‌واسطه ارتباط مرزی با کشورهای همسایه و رفت‌وآمدها، واسطه صادرات بودند و در زمان حاضر این امکان میسر نیست. یک تولیدکننده، فروشنده و صادرکننده قهاری نیست. برای بازاریابی آموزش ندیده است. ما در زنجیره تولید هستیم و در حال حاضر ما خودمان باید کار صادرات هم انجام دهیم. درحالی‌که تاجر خودش ارتباطات خاص و زیادی دارد و مشتری راحت‌تر پیدا می‌کند.

پیداکردن مشتری صادراتی بزرگ‌ترین مشکل است. درحالی‌که در شرایط نرمال مشتری باید بنده و محصول خوب را پیدا کند. از طرفی کسی که کارت بازرگانی دارد و صادرکننده است، حتماً باید کد دامپزشکی داشته باشد و این منوط به داشتن کارخانه بسته‌بندی و بهره‌برداری است.

• یعنی قبلاً بازرگانانی بودند که این کارها را انجام می‌دادند و الان باید خود خریدار، سراغ تولیدکننده بیاید و جلوی فعالیت آن تجار را گرفته‌اند؟

بله درست است. مورد بعد هم ارزش‌افزوده 9 درصدی است که روی محصول گذاشته اند و در مجموع سه عامل؛ حذف تجار و واسطه ها، اختلاف قیمت دلاری و 9  درصد ارزش افزوده بلای جان صادرات عسل شده است.

همچنین عدم حمایت دولت از تولیدکننده‌ها، باعث شده که سرمایه‌ها به سمت شغل‌های کاذب و سودهای آن‌چنانی کشیده شود که موجب شده کمر تولیدکننده بشکند و دیگرکسی نمی‌آید روی عسل سرمایه‌گذاری کند و اکنون سرمایه‌دارهایی که سررشته‌ای از این صنعت ندارند و فقط باتکیه‌بر سرمایه وارد این صنف شده‌اند، به تناژ زیاد عسل خرید کرده و به طمع گرانی و دریافت سود احتکار کرده‌اند. با مشاهده عدم سود و ترقی این صنعت، عسل‌ها را با قیمت کم و مدت‌دار معامله کرده‌اند و حتی ضرر هم کرده‌اند!

• آقای صفوی الان پرسش این است که همه چیز گران شده ولی عسل گران نشده، چرا؟

علت این است که محدودیت‌های صادراتی باعث شده که عسل ایران به خارج از کشور نرود.

عسل‌های صنعتی و دست‌ساز و زنبور ندیده را هم سوداگران و متقلبین ارزان‌تر و مدت‌دار معامله می‌کنند و اینکه عسل‌های طبیعی باید با اینها رقابت کند و قطعاً نمی‌تواند؛ چون هزینه تولید عسل طبیعی زیاد و هزینه تولید آن محصولات تقلبی بسیار کم است و از طرفی وقتی صادرات انجام نمی‌شود، بازار هم اشباع است و مازاد بر مصرف داخلی هم داریم و وقتی صادرات هم انجام نشود، قیمت پایین می‌ماند.

قدرت خرید هم پایین می‌آید و مردم نمی‌توانند عسل طبیعی با قیمت واقعی بخرند و علت دیگر اینکه قیمت عسل برای خرده‌فروشی و مصرف‌کننده به قیمت‌های گزاف می‌رسد.

ما سه گرید عسل طبیعی در کشور داریم. اگر عسل‌ها گریدبندی و قیمت بر اساس کیفیت شود. حقوق تولیدکننده و مصرف‌کننده رعایت می‌شود؛ ولی متأسفانه گوش شنوایی وجود ندارد.

مثلاً همان عسل تغذیه‌ای که وارد رقابت با عسل طبیعی می‌شود وقتی اختلاف قیمت کم است، در این حالت بازار اشباع شده و مشتری‌های عمده هم بر اساس قیمت و حاشیه سود به سراغ عسل کم‌کیفیت می‌روند و عسل طبیعی هم که باید 300 هزار تومان صادر بشود ولی این اتفاق هم نمی افتد.

• پیشنهاد شما در جهت حفظ ارزش برندها چیست؟ شما که کارخانه‌دار هستید و صادرات می‌کنید. حداقل کار این است که برند خود را حفظ کرده و زنده نگه دارید. الان شما باید چه کنید؟ شما که عسل طبیعی تولید می‌کنید. چه پیشنهاداتی برای تشکل‌ها و دولت دارید. چه‌کار باید بکنند که از این وضعیت آشفته خارج شده و خدای‌نکرده به جایی نرسیم که اصلاً عسل طبیعی وجود نداشته باشد؟

واقعیت موجود این است که حدوداً 85 درصد عسلی که در کشور ما توسط زنبورداران زحمتکش، چادرنشینان و خانه به دوشان ما تولید می شود، عسل تغذیه ای است و حدود 10 درصد عسل استاندارد و تنها 5 درصد هم عسل طبیعی ناب و پاک درجه یک داریم. با این آمار و تولید و بسته بندی که توسط این عزیزان انجام می شود و آن حاشیه سود؛ به این موارد می رسیم:

عسل‌هایی هست که توسط افراد سودجو و فرصت‌طلب به‌صورت قاچاق صادر می‌شود. پس آن محدودیت‌های صادراتی شامل این افراد که برند ندارند و واسطه و دلال هستند، نمی‌شود و اینها عسل‌های بی‌کیفیت را بسته‌بندی و در پوشش سایر محصولات صادر می‌کنند. چون اینها نمی‌توانند مجوز بگیرند. کارخانه و پروانه بهره‌برداری ندارند. این باعث می‌شود که در کشورهای همسایه و خلیج‌فارس نسبت به عسل ایران بی‌اعتمادی شکل بگیرد.

افرادی هم که صاحب برند هستند و صادقانه کار می‌کنند و قصدشان بالابردن پرچم کشور هست موانع زیادی پیش رویشان ایجاد می‌شود. البته به عربستان و چین هم انشا اله خوش‌بین هستم که صادرات خوبی داشته باشیم.

متأسفانه، محدودیت‌های بیش از حدی هم توسط دستگاه‌های نظارتی برای تولیدکنندگان و صنایع غذایی پیش آوردند. در تمام صنوف و حوزه‌های غذایی تقلب هست. مثلاً چای خارجی و روغن‌زیتون. متأسفانه بحث نظارت هست که درست و قانونی انجام نمی‌شود و تنها افراد دارای مجوز صدمه می‌بینند، ولی اکثر متقلبین به‌صورت ایمن و زیر زمینی مشغول کار هستند.

• راهکار چیست؟ یکی از مشکلات شبه عسل‌ها است و راه‌حل شما چیست؟ گریدبندی؟ مبارزه با عسل‌های مشکل‌دار؟ چه باید کرد که هم آن عسل طبیعی که زنبوردار تولید می‌کند به قیمت خوب فروش برود و همراه صادرات باز شود؟

عسل در ایران حتماً باید گریدبندی شود و بر اساس کیفیت قیمت‌گذاری شود. زنبوردار باید بداند عسل تغذیه قیمت خودش را دارد؛ ولی عسل طبیعی حداقل دوبرابر این قیمت هست، پس تصمیم می‌گیرد که طبیعی کار کند. زنبوردار خودبه‌خود تشویق و ترغیب می‌شود که کیفیت عسل را بالا ببرد. مافیای فروش هم باعث می‌شود که بنده تولیدکننده 10 درصد و واسطه با مجوز و سرمایه و تشکیلات بنده 40 درصد سود کند. مصرف کننده هم در فروشگاههای زنجیره ای با تخفیف های 50درصدی رو به رو شده و بی اعتماد می شود.

گلایه‌ای هم از دستگاه‌های نظارتی دارم. نیاز است که گریدبندی شکل بگیرد. در گریدبندی مشکلی پیش نمی‌آید و وقتی من شفاف در بسته‌بندی‌ام ذکر کنم گرید کیفی این محصول مثلاً A هست، تکلیف تولیدکننده و مصرف‌کننده هم مشخص می‌شود. ما اکنون در تولیدات خودمان این کار را انجام می‌دهیم و از سایر همکاران هم می‌خواهیم این کار را انجام دهند تا فرهنگ‌سازی شکل بگیرد.

وقتی روی بسته‌بندی عسل ذکر شود که تغذیه‌ای است، کار راحت می‌شود و مشتری مختار است بخرد یا نخرد. دستگاه‌های نظارتی دیگر نباید روی ساکاروز مانور دهند. بحث آلاینده‌ها، سموم و باقیمانده آنتی‌بیوتیک بسیار مهم‌تر است. بنده طرحی دادم که استاندارد داخلی هم علاوه بر استاندارد جهانی تعریف شود. آن استاندارد برای صادرات است و نباید برای داخل کشور این قضیه وجود داشته باشد درحالی‌که بخش زیادی از عسل‌های داخلی تغذیه‌ای است.

اگر روی لیبل عسل ها بر اساس گرید بندی، ارزش غذایی و آنالیز محصول روی محصول درج گردد و این فرهنگ سازی در کل کشور نهادینه شود و خریداران بر اساس بودجه و درآمد خودشان در انتخاب عسل مورد نظر راحت تر تصمیم  می گیرند. اینجا جلوی افراد فرصت طلب و سودجو و متقلب با این رویه گرفته می شود.

ما مشکلی با عسل تغذیه‌ای نداریم، مشکل ما این است که عسل تغذیه‌ای به‌عنوان عسل طبیعی فروش نرود تا این محدودیت‌ها برای تولیدکننده پیش نیاید. متأسفانه تعدادی از متقلبین این محدودیت‌ها را دور زده و عسل‌ها را با مواد خارجی ترکیب کرده و عسلی درست می‌کنند که تمام استانداردها را شامل می‌شود که نتیجه این تقلب همان سخت‌گیری‌ها و محدودیت‌هاست.

به گزارش بینا نیوز، مرجع خبری تحلیلی علمی آموزشی صنعت زنبورداری ایران، این فعال بازار تولید و صادرات عسل در پایان می گوید: قدم اول این است که محصولات زنبور ندیده که اصلاً عسل نیست را بتوانیم با نظارت از بازار جمع کنیم  که این مستلزم یک کار گروهی و تیمی و همکاری نهادهای نظارتی و دولتی و تشکلی و تعاونی است تا نمایندگان تشکل ها و اتحادیه‌ها بتوانند در تشخیص این شبه عسل ها فعال شوند و موارد تقلب را بهتر به ناظرین بشناسانند و دیگر کسی جرئت نکند، عسل پاتیلی تولید کند. مرحله بعد هم گریدبندی است و عسل تغذیه‌ای هم گرید خودش را داشته باشد. وقتی منشأ عسل مشخص نیست، این مشکل‌ها پیش می‌آید و عسل تغذیه‌ای و طبیعی هم به قیمت خودش عرضه نمی‌شود

صفوی خاطر نشان می کند: وظیفه انسانی ما این است که در سلامت هموطنان دخیل باشیم و محصول عسل طبیعی و  و پاک را ارائه بدهیم و می گوید: بنده طرحی دادم برای اتحادیه ایران‌زمین مبنی بر شناسنامه‌دار کردن عسل‌ها با ذکر شماره دفترچه زنبورداری هر زنبوردار بر روی حلب‌ها. در این صورت مشخص می‌شود توسط چه زنبورداری تولید شده و در صورت تقلب به‌راحتی قابل رهگیری و شکایت و مجازات است و جلوی عسل‌های تقلبی هم گرفته می‌شود./